علوم اجتماعی راهنمایی شهرستان قروه

فراز و نشيب هاي تاريخ معاصر ما از آغاز قرن نوزدهم ميلادي حاكي از آن است كه ايران در محاسبات بين المللي، عرصه «بازي بزرگ» بوده است. اوج گيري رقابت هاي انگليس و روسيه در چهارراه شرق و غرب، ايران را در معرض تاثيرات سياسي، اقتصادي و فرهنگي كشورهاي استعماري قرار داد و هماوردجويي اين دو قدرت بزرگ، بسياري از منافع مردم را نابود كرد. تضادهاي سياسي انگليس و روسيه در طول دوره قاجاريه به «استقلال نيم بند» ايران انجاميد و آن را به صورت يك كشور «نيمه مستعمره» و« حائل» بين اين دو رقيب حفظ كرد. تنها زماني كه مصالح و منافع آنها به خطر مي افتاد، سياست «تشريك مساعي» در پيش مي گرفتند و سايه شوم خود را بر اين دوره سرنوشت ساز مي افكندند. با آغاز بازي بزرگ از اوايل قرن نوزدهم، انگلستان قدرت برتر در هند و سراسر آسيا شد. ايران كه صحنه تكاپوي اين دو قدرت استعماري بود، براي حفظ «موازنه مثبت»، توازن را در اعطاي امتيازات به آنها رعايت مي كرد. عقد قراردادهاي گوناگون با تهي كردن ايران از امكانات سرمايه يي و زوال روحيه ملي و ايجاد وابستگي، دگرگوني هاي چشمگيري در ساخت سياسي و اقتصادي پديد آورد. حاكميت قبيله يي قاجاريه سبب شد در «عصر امتيازات» كه عمدتاً دوره 50 ساله ناصري را دربر مي گيرد، بيش از 80 قرارداد با دول استعمارگر منعقد شود و تسلط آنها بر حيات اقتصادي ايران افزايش يابد. در اين ميان نقش انگلستان در راستاي تحقق بخشيدن به سياست دولت حائل براي حفظ هند و تبديل ايران به هندوستاني ديگر قابل توجه است. از مهم ترين قراردادهاي انگليس با ايران ، «امتياز انحصار توتون و تنباكو» و تاسيس كمپاني رژي بود كه با اتحاد و مقاومت مردم به طرحي ناكام از كمپاني هند شرقي تبديل شد. «قرارداد تالبوت» اوج شكست سياست انگلستان در شرق بود. اين رخداد و گرفتاري ها و تبعات ناشي از آن، شهرت انگليس را در محافل سرمايه داري تحت الشعاع قرار داد، هرچند تاثيري جدي بر سياست هاي عمومي آنها در قبال ايران نداشت.

قرارداد تالبوت، تحفه سفر به اروپا
توتون و تنباكو از مهم ترين اقلام تجاري و صادراتي ايران بود و دولت انگليس فرصت مناسب براي كسب امتياز آن را در سومين سفر ناصرالدين شاه به اروپا به دست آورد. اين فرصت جبران ناكامي انگليس در به اجرا نرسيدن امتياز راه آهن ايران در دوره صدارت ميرزاحسين خان مشيرالدوله بود: معامله يي كه هميشه مورد بحث و ادعاي اين دولت با ايران در محافل سياسي قرار مي گرفت. پيشنهاد اعتمادالسلطنه وزير انطباعات ناصري، پيش از اين سفر با عنوان « قانون اداره انحصاريه تنباكو و متفرعات آن» مورد توجه شاه و امين السطان قرار نگرفت و حتي با مخالفت علما روبه رو شد. پس از گذشت سه سال و در جريان ميهماني هاي دربار انگلستان در شهر برايتون و با نزديكي اعتمادالسلطنه و«ماژور جرالد تالبوت» ، از نزديكان و مشاوران «لرد ساليسبوري» نخست وزير انگليس، طرح اوليه واگذاري امتياز انحصار توتون و تنباكوي ايران ريخته شد. همكاري «سردرامونت ولف» وزير مختار انگلستان به عنوان يكي از سياستمداران فعال عرصه اقتصاد بين المللي و دادن وعده هاي فراوان به امين السلطان، موافقت شاه را براي واگذاري امتياز جلب كرد. در 19 شهريور 1270 هـ.ش امتيازنامه 50 ساله تالبوت به امضاي شاه و ولف رسيد. بر اساس اين قرارداد كمپاني رژي با سرمايه 650 هزار ليره تاسيس شد و صاحبان آن با دادن 25 هزار ليره پول نقد، متعهد شدند هر سال 15 هزار ليره به دولت ايران بپردازند.مفاد 15گانه قرارداد در هاله يي از ابهام تنظيم شد تا تفسير و توجيه انگليسي ها راحت تر امكان پذير شود.

سلطنت انگلستان در ايران
كمپاني رژي تا مدتي در ايران ناشناخته بود تا اينكه تالبوت پس از پنج ماه، تمام امتيازاتش را به «شركت شاهنشاهي تنباكوي ايران» فروخت. انتشار خبر واگذاري دوباره امتياز تجارت دخانيات ايران با انتقاد شديد روسيه و سياستمداران مواجه شد. روزنامه«اختر» در استانبول مصاحبه يي با تالبوت كرد و اختلاف قيمت تنباكوي ايران با عثماني را مايه تاسف براي اولياي ايران دانست. صاحبان كمپاني رژي به همراه هزاران فرنگي با اختيارات تام از مفاد قرارداد تالبوت همانند دولتي فاتح روانه ايران، و ماموران آن به تمامي نقاط كشور اعزام شدند. دفتر مركزي كمپاني در خيابان علاءالدوله تهران و در امتداد سفارتخانه انگليس قرار داشت و محل رفت و آمد انگليسي ها به مركز پايتخت شد. مبلغان مذهبي به تاسيس كليسا اقدام كردند و مردم انگليس با اسب و اسلحه به تردد در شهر مشغول شدند. تصوير تهران هر روز بيشتر به هند شباهت مي يافت و تعارض ذاتي جامعه ايراني با فرهنگ غربي بيشتر به چشم مي آمد. حضور انگلستان به حدي بود كه اعتمادالسلطنه آن را به «سلطنت انگليس در ايران» تعبير كرد. كمپاني رژي فعاليت خود را با اعزام نمايندگانش به فارس آغاز كرد كه مرغوب ترين نوع تنباكو را كشت و توليد مي كرد.

جنبش تنباكو، نمايش اتحاد و اقتدار مردم
قيام تنباكو نخستين قيام عمومي ايرانيان بود كه از شر استبداد داخلي و استعمار خارجي به ستوه آمده بودند. امتياز تالبوت با سرنوشت هزاران زارع و تاجر سر و كار داشت. واكنش به نگراني از نفوذ تدريجي و سلطه استعمارگران در اولين مكان حضور كمپاني رژي در فارس بروز كرد. شورش مردم در دومين كانون مخالفت با اين امتياز در تبريز، مديران كمپاني و دولت ايران را با مشكل بزرگي روبه رو كرد. دادخواهي مردم و علما به ويژه مخالفت ميرزاحسن آشتياني، سيدجمال الدين اسدآبادي و ميرزاي شيرازي مجتهد وقت، اوضاع بحراني را به سمت لغو قرارداد سوق مي داد. سرانجام با فتواي ميرزاي شيرازي استعمال توتون و تنباكو تحريم شد. با انتشار حكم، بازارها و قهوه خانه ها تعطيل شدند و مردم به همراه علما به تحصن در اماكن متبركه دست زدند و اعتراض ها به اندروني شاه هم كشيده شد. سرانجام دولت در µ جمادي الاخر 1309 هـ.ق لغو امتياز تنباكو را اعلام كرد اما مجادلات زيادي بر سر پرداخت غرامت درگرفت. علما و برخي از رجال دولت معتقد بودند غرامت را بايد كساني بدهند كه رشوه هاي كلاني از كمپاني رژي دريافت كرده اند. كساني مانند امين السلطان با تامين منافع كمپاني از پرداخت آن سرباز زدند. در نتيجه مذاكرات ميان ايران و انگليس، ميزان خسارت 500 هزار ليره برآورد شد. بار ديگر فرصت مناسبي براي ايجاد وابستگي با دادن وام از طرف دولت روسيه به وجود آمد اما وزيرمختار انگليس بدون اطلاع كمپاني از سوي بانك شاهنشاهي وام را پرداخت كرد تا جريان زودتر به نفع انگليس پايان يابد

منبع:تاریخ جهان

doranehpishin.blogfa.com